Τα πέντε φύλα των Bugis.

(Bisu, στη διάρκεια τελετής ma'giri).

Στο από κάτω ποστ, κάποιος αναγνώστης μου άφησε ένα λινκ σ' ένα άρθρο του indymedia που μιλάει για τα πέντε φύλα των Bugis, μιας φυλετικής ομάδας στην Ινδονησία που θεωρείται οτι αναγνωρίζει πέντε φύλα.

Όπως έχει συμβεί και στο παρελθόν, για παράδειγμα με τις fa'afafine της Σαμόα ή τους berdache κάποιων φυλών γηγενών Αμερικανών, η ανάγνωση της κατασκευής του φύλου στις μη-δυτικές κοινωνίες από δυτικούς παρατηρητές είναι πάντα προβληματική. Έτσι, ένα καλύτερο λινκ για την κατανόηση των φύλων στους Bugis είναι αυτό:

Negotiating Gender: Calalai' in Bugis Society

Όπου η Sharyn Graham, η ερευνήτρια των φύλων στους Bugis που είναι η πηγή του άρθρου στο indymedia, εξηγεί πιο αναλυτικά τις παρατηρήσεις της.

Σ' αυτό το άρθρο βλέπουμε οτι το σύστημα των φύλων στους Bugis δεν είναι απαραίτητα αυτό που καταλαβαίνει ένας δυτικός άνθρωπος με μια δυτική κατασκευή του φύλου στο κεφάλι του, όταν ακούει για "πέντε φύλα". Κατ' αρχήν, δύο από τα πέντε φύλα είναι αρρενωποί, αρσενικοί άντρες και θηλυπρεπείς, θηλυκές γυναίκες. Αυτές οι κατηγορίες είναι όπως ακριβώς είναι και στην δυτική κοινωνία.

Δύο άλλες κατηγορίες, είναι οι θηλυπρεπείς αρσενικές γυναίκες (calabai) και οι αρρενωποί θηλυκοί άντρες (calalai). Αυτές οι δύο κατηγορίες είναι αντίστοιχες με τις δυτικές κατηγορίες των μπουτς λεσβιών (calalai) και των τραβεστί (calabai). Αν και ο αυτο-προσδιορισμός τους, σύμφωνα με τη συγγραφέα του άρθρου δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την σεξουαλική κατεύθυνση, παρ' όλ' αυτά φαίνεται πως οι calalai διαλέγουν ως ερωτικούς συντρόφους αποκλειστικά γυναίκες (και οι calabai αποκλειστικά άντρες αν και σ' αυτό μπορεί να κάνω λάθος). Οι δύο αυτές κατηγορίες θυμίζουν περισσότερο την περιγραφή των ομοφυλόφιλων αντρών και γυναικών ως "τρίτο φύλο" που ήταν συνηθισμένη μέχρι πρόσφατα στον τύπο και στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Παρόμοιες αντιλήψεις της ομοφυλοφιλίας και της ετερο-φυλο-πρέπειας (θηλυπρέπειας για αρσενικά άτομα, ανδροπρέπειας για θηλυκά) είναι αρκετά διαδεδομένες σε κοινωνίες εκτός της Δυτικής, ιδίως μάλιστα σε κοινωνίες που έχουν ιδιαίτερα περιοριστικά κοινωνικά συστήματα. Για παράδειγμα, οι χίτζρα (hijras) στο Πακιστάν, θεωρούνται "τρίτο φύλο" και αναφέρονται συχνά ως "ευνούχοι", ενώ είναι άτομα που στην Δύση θα αναγνωρίζαμε ως τρανσέξουαλ γυναίκες.

Μια πέμπτη κατηγορία είναι αυτή των bisu, που όμως δεν είναι ξεκάθαρο οτι είναι όντως κατηγορία φύλου με κοινωνικούς ρόλους ανάλογους των άλλων. Κατ' αρχήν οι bisu έχουν χαρακτηριστικά και των δύο φύλων και φοράνε ρούχα που συνδυάζουν το χαρακτήρα των ρούχων και των δύο φύλων. Ο λόγος για αυτήν την εμφάνιση είναι οτι οι bisu είναι οι ιερείς/ ιέρειες της γηγενούς ανιμιστικής θρησκείας των (επίσημα Μουσουλμάνων) Bugis. Η ανάμιξη των φύλων αλλά και γενικά διάφορων κοινωνικών χαρακτηριστικών, στο πρόσωπο των σαμάνων είναι κλασσικό χαρακτηριστικό των ανιμιστικών θρησκειών. Η αντίληψη αυτή έχει περάσει και σε διάφορα ρεύματα της νέας εποχής όπου ο σαμάνος είναι το άτομο που "βαδίζει ανάμεσα στους κόσμους" κλπ. Παρόμοιες ιδέες υπάρχουν και στο Δυτικό μυστικισμό με την αλχημική ένωση του αρσενικού και του θηλυκού και βέβαια στο Ταό με την ένωση του Γιν και Γιανγκ. Γενικά, πάντως, οι bisu δεν είναι κάποια κατηγορία πέρα από τα φύλα- είναι μια κατηγορία που ενσωματώνει και τα δύο φύλα. Και τελικά δεν έχουνε ρόλο φύλου. Όπως και με τους ιερείς της Κυβέλης, που ευνουχίζονταν και φόραγαν γυναικεία ρούχα, η έκφραση χαρακτηριστικών και των δύο φύλων έχει αποκλειστικά και μόνο σκοπό τη σύνδεση με τη θεότητα, γι' αυτό ο ρόλος των bisu είναι αποκλειστικά ιερατικός.

Έπειτα, το κατά πόσο η κοινωνία των Bugis θεωρεί οτι και τα πέντε φύλα που περιγράφονται παραπάνω είναι όντως αποδεκτοί και καθιερωμένοι κοινωνικοί ρόλοι, και πάλι δεν είναι ξεκάθαρο. Κατ' αρχήν, η γλώσσα των Bugis δεν έχει ξεχωριστές αντωνυμίες για το αρσενικό και το θηλυκό. Όπως λέει η ίδια η συγγραφέας του άρθρου:

Moreover, neither the Indonesian nor Bugis languages discriminate between gender, using instead the gender non-specific pronouns dia and i/na respectively.

Δηλαδή, όταν οι Bugis μιλάνε για ένα άτομο που είναι, πχ, calalai, δεν προσδιορίζουν το φύλο του ούτε με δυαδικούς, ούτε με πενταδικούς όρους. Ο δυτικός παρατηρητής όμως, αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει έμφυλες αντωνυμίες (ή τις μη-έμφυλες hir/zie κλπ, που βέβαια δε σημαίνουνε τίποτα σε καμμία δυτική γλώσσα). Η κατανόηση των ιδεών ως συνήθως χάνει στη μετάφραση.

Έπειτα, το να είναι κανείς calalai ή calabai δεν είναι σε καμμία περίπτωση όσο αποδεκτό και επιθυμητό είναι το να είναι κανείς άντρας ή γυναίκα. Με άλλα λόγια, επειδή η κοινωνία των Bugis αναγνωρίζει περίπου πέντε φύλα, δεν σημαίνει οτι είναι και πιο φιλική σε ανθρώπους με έμφυλες εκφράσεις που δεν είναι κλασσικά δυαδικές. Τέλος, τα πέντε αυτά φύλα δεν είναι σε καμμία περίπτωση ρευστές, ελεύθερες κατηγορίες ανάμεσα στις οποίες επιτρέπεται τα άτομα να μετακινούνται ελεύθερα. Πάλι σύμφωνα με την Sharyn Graham:

There is a seeming paradox within the gender system at work in South Sulawesi. On the one hand, it is flexible and accommodating enough to acknowledge the existence of various gender identities. Yet on the other hand, it is the strict definitions of femininity and masculinity that necessitates such a complex system. To be a woman you need to obey certain prescriptions. Most fundamentally, you need to be female. While being female is a necessary prerequisite to being a woman, it is not a sufficient attribute. You must also dress like a woman, behave like a woman, follow the norms of being a woman (e.g. not walking alone at night), and you must marry a man and bear children. The prescriptions for being a woman are quite rigorous and failure to conform risks feelings of siri' ["ντροπή" ή "τιμή"].

(...)

Notions of siri' play heavily on gender formation and what being a woman means is clearly defined. The consequences of not becoming a wife and mother are potentially disruptive for a female's entire family. Individuals who do not conform to these prescriptions are left without an alternative model of womanhood. In a sense, then, masculine females are labeled calalai' because of there are no models of being a different kind of woman, of being a masculine woman for instance. In searching for a framework, calalai' often become convinced of their masculinity and model their identity on men, as we shall see in the second part of this paper.

Οι calalai και οι calabai υφίστανται πιέσεις για να φερθούν ως κλασσικοί άντρες ή κλασσικές γυναίκες:

As a member of the Indonesian nation-state, Dilah [ένας calalai] recognises the pressures placed on hir to marry. Hir parents have even attempted to arranged hir marriage on a number of occasions. While Dilah notes that she would not mind becoming a mother, it is marriage that s/he wishes to avoid:

Yeah, I'd like to have children, I just don't want to get married to a man. Ugh! I could adopt a baby so I wouldn't have to sleep with a man. But if I did have to marry, you know if my parents force me, which they've tried to do before but I always tell them their selection isn't cocok (suitable), then I'd just stay with him until I was pregnant and then I would find a linas [φεμ σύντροφος ενός calalai] because you know, a hunter [calalai στην τοπική αργκώ] cannot change hir feelings, hir makeup. You can't change your fate hey. Once a hunter, always a hunter, you know! (Dilah).

Η κοινωνία των Bugis δεν είναι απαραίτητα ο ανοιχτός παράδεισος για τα φύλα που ίσως φαντάζεται κανείς διαβάζοντας το άρθρο στο indymedia (το άρθρο ρωτάει, "Δεν θα ήταν όμορφο και στη Δύση να έχουμε πολλά φύλα; Δεν θα ήταν όμορφο να είχαμε άπειρα φύλα, δηλαδή να επιτρέπουμε σε κάθε άτομο να αυτοκαθορίζει το δικό του φύλο;"). Στην πράξη μάλιστα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: υπάρχουν πέντε φύλα επειδή είναι αυστηρά απαγορευμένο να παραβαίνει κανείς τα όρια των δύο κλασσικών. Επειδή απαγορεύεται αυστηρά στους άντρες να είναι θηλυπρεπείς και στις γυναίκες ανδροπρεπείς, οι θηλυπρεπείς άντρες και οι ανδροπρεπείς γυναίκες θεωρείται οτι δεν είναι άντρες, ή γυναίκες- αλλά κάτι άλλο, ένα τρίτο κι ένα τέταρτο φύλο. Στην πράξη, όπως είπα παραπάνω, έχουμε πάλι ένα "τρίτο φύλο" που δεν απελευθερώνει κανέναν, είναι απλώς ο χώρος ταφής των απορριμάτων του φύλου που δεν χωράνε πουθενά και δεν τα θέλει κανείς.

Ο σκοπός που παραθέτω αυτά βέβαια είναι να εξηγήσω γιατί, στο από κάτω ποστ λέω οτι δεν ξέρω κοινωνίες που έχουν φύλα που δεν είναι είτε άντρας είτε γυναίκα, είτε κάποιος συνδυασμός τους. Το λέω επειδή όντως δεν έχω ακούσει ποτέ κάτι παρόμοιο και σίγουρα έχω ακούσει για αρκετά "τρίτα φύλα" σε διάφορες μη-δυτικές κοινωνίες, αλλά βέβαια καί στη δυτική.

Εξακολουθώ να μη βλέπω πώς θα εφαρμοστεί στην πράξη η κουήρ θεωρία και πώς θα μας απελευθερώσει με την πολιτική της ρητορία από τους περιορισμούς της βιολογίας μας.